فرزند و تربیت او

(( قلة العیال احد الیسارین ))
امیر المؤ منین (ع ) فرمود: عیال کمتر یکى از دو راحتى است .⁽²¹⁶⁾ (و آن دیگرى رفاه مادى است ، آنها که با زیاد کردن جمعیت خانواده خویش دچار کدورت و سختى شدید و اعصاب ضعیف و مریض و بدى اخلاق و دورى از دستورات دین مى شوند راحتى را انتخاب کنند).
سعدى مى گوید:

اى گرفتار و پاى بند عیال

دیگر آسودگى مبند خیال

غم فرزند و نان و جامه و قوت

بازت آرد ز سیر در ملکوت

همه روز اتفاق مى سازم

که به شب با خداى پردازم

شب چو عقد نماز مى بندم

چه خورد بامداد فرزندم

آیا سالم است ؟ در روایت است که امام چهارم علیه السلام وقتى مژده فرزندى را به او مى دادند، سئوال نمى فرمود که پسر است یا دختر، اول مى پرسید آیا سالم است ؟ اگر سالم بود مى فرمود: شکر خداى را که از من فرزند ناسالم نیافرید⁽²¹⁷⁾ (یعنى اهمیت به سالم بودن است نه دختر و پسر بودن ، اگر سالم باشد بهترین لطفها را خداوند به پدر و مادر خود طفل کرده است پس ‍ ناشکرى نکنید).
هر چه خدا بخواهد خوب است دختر باشد یا پسر براى یکى از شیعیان دخترى متولد شده بود، نزد امام صادق آمد، حضرت دید ناراحت است فرمود: بگو ببینم اگر خداوند به تو وحى کند و از تو بپرسد که من برایت انتخاب کنم یا خودت براى خودت انتخاب کنى چه مى گوئى ؟ عرض کرد: مى گویم خدایا شما برایم انتخاب کن ، حضرت فرمود: خدا براى تو (دختر) انتخاب کرده است .
سپس (حضرت با اشاره به داستان موسى و خضر که خضر آن پسر بچه را کشت و موسى اعتراض کرد) فرمود آن پسر بچه که آن عالم او را کشت خداوند عزوجل مى فرماید:
(( فاردنا ان یبدلها ربهما خیرا منه زکوة و اقرب رحما.))
یعنى خداوند خواست فرزندى پاکیزه و نزدیکتر به جاى آن پسر بچه به آنها عنایت کند سپس حضرت صادق علیه السلام فرمود: خداوند بجاى آن ، پسر دخترى به آنها داد که هفتاد پیامبر از او متولد شد.⁽²¹⁸⁾
یعنى فرزند اگر صالح باشد دختر و پسر ندارد، و انسان باید در تربیت آنان کوشا باشد چه بسیار دخترانى که مردان را تاب صعود به مقام و درجه آنها نیست ، آرى ممکن است در شرائط خاصى تربیت دختر بخاطر مسائلى که زمانه و جو جامعه ایجاد کند مشکلتر باشد و لیکن هر قدر که انسان بیشتر زحمت بکشد اجرش بیشتر و اثرات اجتماعى و دینى آن هم بخاطر تاءثیر شدید و عمیق مادر بر فرزند و خانواده بیشتر است .
شاید بتوان گفت : یک بانوى شایسته بیش از یک مرد مى تواند در موفقیت و پیشرفت جامعه مؤ ثر باشد، آنهمه تاکیدى که از هنگام انعقاد نطفه در رحم مادر چه از جهت دینى و چه در مسائلى بهداشتى و روانى شده است . بطورى که حتى پایه هاى اصلى سعادت کودک از نظر جسمى و روحى از مادر شروع مى شود و بعد از آن هم هنگام شیردادن و کودکى و تربیت و سپس کانون خانواده و سپس مسئولیت او در قبال مسائل اجتماعى و غیره همه حکایت از اهمیت و حساسیت نقش زنان در نزد رهبران اسلامى دارد زیرا بناى سلامت جسم و روح جامعه بوسیله مادر پى ریزى مى شود.
گل خوشبو مردى نزد پیامبربود، به او خبر دادند که فرزندى برایش متولد شده ، رنگ صورتش پرید پیامبر فرمود چه شده ؟ گفت : خیر است حضرت فرمود: بگو، گفت : وقتى من مى آمدم زنم در حال زایمان بود به من خبر دادند که دختر زائیده است .
پیامبراکرم صلى الله علیه و آله فرمود: زمین او را بر مى دارد و آسمان سایه مى اندازد و خدا روزیش مى دهد و براى تو هم گلى است که مى بوئى ⁽²¹⁹⁾ (چرا ناراحتى ) الحدیث -.
مؤ لف گوید: آداب و رسوم جامعه و خانواده ها گاهى چنان در اعماق روح و جان افراد رسوخ مى کند که حتى علم و آگاهى ایشان نیز مانع از تغییر آن نمى شود، شخصیکه خود را روشنفکر یا متفکر و دیندار مى دادند باز در اثر تلقین و ارزشهاى کاذب از خود عکس العمل نشان مى دهد و نسبت به همسرى که او گلى آورده است خشمگین مى شود، اینان فقط پستى خود را با این اعمال آشکار مى کنند.
جارود ابن منذر گوید: امام صادق به من فرمود: به من خبر رسیده که دخترى برایت متولد شده و تو او را دوست ندارى ، او چه ضررى براى تو دارد؟ گلى است که مى بوئى و روزیش هم به عهده دیگرى است . (( و کان رسول الله (ص ) ابا بنات ، )) پیامبر اکرم هم پدر چند دختر بود.⁽²²⁰⁾
دختر سود خالص است  (( البنات حسنات و البنون نعمة و الحسنات یثاب علیها و النعمة یسال عنها ))
امام صادق علیه السلام فرمود: دختران نیکى ها هستند و پسران نعمتها، نیکى ها پاداش دارند و از نعمتها سئوال مى شود (بنابراین دخترها از نظر دینى براى پدر و مادر بیشتر بهره دارند.)
چه بسیار دختر که از پسر بهتر است  یحیى ابن زکریا گوید از حضرت هادى علیه السلام ضمن نامه اى ، تقاضا نمودم برایم دعا کند تا خداوند به من پسرى عنایت فرماید، حضرت در جواب نامه مرقوم داشت : چه بسیار دخترى که از پسر بهتر است ، وقتى همسرم زایمان نمود، دخترى به دنیا آورد، ولى همچنانکه حضرت فرمود بود، دخترى شد بهتر از بسیارى از پسران دوران .⁽²²¹⁾
اذان و اقامه در گوش نوزاد پیامبر اکرم (ص ) فرمود: هر که فرزندى خدا به او دهد باید در گوش راست او اذان نماز بگوید و در گوش چپ اقامه بگوید که این کار او را از شیطان رجیم نگه مى دارد.⁽²²²⁾
ختنه مفید و لازم است  (( اختنوا اولادکم لسبعه ایام فاءنه اطهر و اسرع لنبات اللحم و ان الاءرض ‍ تکره بول الاءغلف . ))
امام صادق فرمود: فرزندان خود را طى هفت روز ختنه کنید که پاکیزه تر و گوشت او را سریعتر مى رویاند و همانا زمین از ادرار فرد ختنه نکرده کراهت دارد.⁽²²³⁾ مؤ لف گوید: ختنه کردن واجب است حتى بعد از بلوغ .
عقیقه لازم است  (( کل مولود مر تهن بالعقیقة .))
امام صادق علیه السلام فرمود: هر نوزادى در گرو عقیقه است و در روایت دیگرى پیامبر فرمود: نوازد در گرو عقیقه است خواه پدر و مار او را از این گرو بیرون آورند یا نیاورند.⁽²²⁴⁾
روایت دارد که دادن پول عقیقه کفایت نمى کند باید گوسفند یا گاو یا شترى بکشند و بهتر است و عقیقه چاق باشد و پدر و مادر از عقیقه نخورند مخصوصا مادر).
اولین هدیه به فرزند (( فلیحسن احدکم اسم ولده .))
حضرت موسى ابن جعفر(ع ) فرمود:
اولین خدمت مرد به فرزندش ، نام نیکو است ، بر هر یک از شما لازم است که براى فرزندش نامى نیکو انتخاب کند.⁽²²⁵⁾
اهمیت و برکت نام محمد و فاطمه در خانواده ابو هارون گوید: من در مدینه همنشین امام صادق علیه السلام بودم ، چند روز نزد حضرت نرفتم ، وقتى خدمتش رسیدم حضرت فرمود: اى ابا هارون چند روز تو را ندیدم ؟ عرض کردم : پسرى برایم متولد شده ، فرمود: خداوند مبارک گرداند نامش را چه گذاردى ؟ عرض کردم او را محمد نامیدم ، حضرت همین که نام محمد را شنید در حالى که مى فرمود: محمد، محمد، محمد، آنقدر خم شد تا صورتش نزدیک زمین قرار گرفت ، سپس فرمود: جانم و فرزندانم و خانواده و پدر و مادرم تمام اهل زمین همگى فداى رسول الله باد، به فرزندت بد نگو و او را مزن و اذیتش مکن ، و بدان در زمین خانه اى نیست که در آن نام محمد باشد مگر اینکه هر روز تقدیس مى شود، سپس حضرت به من فرمود: آیا او را عقیقه کرده اى ؟ جوابى ندادم ، حضرت از سکوتم پى برد که من انجام نداده ام .
شخصى را صدا زد و به گونه اى که من متوجه نشوم به او چیزى فرمود: به گمان کردم که به آن شخص دستورى خصوصى داده است ، خواستم بلند شوم فرمود: سرجایت باش ، آن مرد سه دینار آورد و به من داد، حضرت فرمود: برو دو گوسفند فربه تهیه کن و آنها را ذبح کن خودت بخور و به دیگران هم بخوران .⁽²²⁶⁾
و در روایتى که در حقوق و تربیت اولاد ذکر خواهد شد، امام صادق علیه السلام به مردى که نام دخترش را فاطمه نهاده بود فرمود: وقتى نام او را فاطمه نهادى ، به او بد مگو، نفرینش مکن و او را مزن .⁽²²⁷⁾
از نامهاى زشت پرهیز کنید (( ان الشیطان اذا سمع منادیا ینادى باسم عدو من اعدائنا اهتز واختال ))
امام باقر(ع ) فرمود: شیطان چون بشنود کسى همنام دشمنان ما را صدا مى کند و به وجد و طرب در مى آید.
نامهاى زشت را تغییر دهید (( ان رسول الله (ص ) کان یغیر الاسماء القبیحة فى الرجال و البلدان .))
پیامبر اکرم (ص ) نامهاى زشت در مردها و شهرها را تغییر مى داد.⁽²²⁸⁾
به پیامبر جفا نکنید (( من ولد له اربعة اولاد لم یسم احدهم باسمى فقد جفانى .))
پیامبر اکرم (ص ) فرمود: هر که خداوند به او چهار فرزند (پسر) بدهد و یکى از ایشان را بنام من نکند به من جفا کرده است .
امام حسین علیه السلام نام على را دوست مى داشت  امام حسین علیه السلام به والى مدینه که نامش مروان بود و به حضرت از اینکه دو فرزندش را على گذارده است عیب گرفت ، حضرت بعد از ملامت وى فرمود: اگر براى من یکصد فرزند زاده شود دوست دارم همه را اسمى جز على نگذارم .⁽²²⁹⁾
اثر نامهاى نیکو ابوالحسن (امام رضا علیه السلام ) فرمود: در خانه اى که در آن محمد یا احمد یا على یا حسن یا حسین یا جعفر یا عبدالله یا فاطمه باشد فقر و احتیاج وارد نمى شود.⁽²³⁰⁾
مؤ لف گوید: نام فرزندان علاوه بر اینکه نشان دهنده مقدار دیندارى و علاقه پدر و مادر به دین است ، خود تبلیغى و تشویقى است به مکارم الاخلاق و ارزشهاى صاحب آن نام ، و به همین جهت هر گروهى که بخواهند مرام و روش محبوب خود را زنده کنند با نام آنها نامگذارى مى کنند، و هر اندازه که نامهاى خوب موجب تقویت دین در سطح فرد و جامعه مى گردد، نامگذارى به نامهاى افراد فاسد یا مسائل ناهنجار سبب لکه دار شدن ارزشهاى واقعى است .
پس بهتر است که پدران و مادران هوا و هوسهاى جاهلانه خود را کنار گذارند و به ارزشهاى دینى و معنوى توجه کنند و نامهاى رهبران دینى که از زیبائى لفظ و معنى بر خوددار است براى فرزندان خود انتخاب کنند.
حقوق و تربیت اولاد یکى از افرادى که خدمت امام صادق علیه السلام رسیده بود گوید: ناراحت و غصه دار بودم ، حضرت به من فرمود: از چه ناراحتى ؟ عرض کرد: دخترى برایم متولد شده است !!
حضرت فرمود: سنگینى آن بر زمین است و روزى آن بر خدا، نه روزى تو را مى خورد و نه از عمر تو استفاده مى کند، راوى گوید: با شنیدن این کلمات ، غم و غصه از دل من بیرون رفت .
حضرت پرسید: نامش را چه گذارى ؟ عرض کردم : فاطمه ، با شنیدن این نام حضرت منقلب شد، دوبار فرمود: آه آه ، و دست خود را بر پیشانى گذارد، سپس فرمود:
حقوق پسر بر پدر پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرموده است : حق پسر بر پدر این است که (اولا) مادرش را (یعنى همسر خود را) احترام کند و با او حرف رشت نگوید، براى پسرش نام نیکو قرار دهد، قرآن به او یاد دهد، و او را پاکیزه بدارد، و شناکردن را نیز به او یاد دهد.
حقوق دختر بر پدر اما حق دختر بر پدر این است که (اولا) مادرش را (یعنى همسر خود را) احترام کند و با او حرف رشت نگوید، براى دخترش نام نیکو انتخاب کند، سوره نور به او یاد دهد، ولى سوره یوسف (که ممکن است موجب وسوسه باشد) به او یاد ندهد، دخترش را در طبقه بالا جاى ندهد، و در شوهر دادن او عجله کند، سپس (حضرت صادق علیه السلام ) فرمود: وقتى دخترت را فاطمه نامیدى به او بد مگو، او را نفرین مکن و مزن .⁽²³¹⁾
روح طفل مثل جسم او لطیف است ، مواظب باشیدفرزندى که خداوند به شما عنایت فرموده است ، امانت خداست در دست شما، هم جسم او و هم روح او، شما که خود را نسبت به سلامت او مسئول مى دانید، نسبت به سلامت روح او نیز مسئولید.
فرزند شما روحى دارد همانند جسم او لطیف و پاک ، همچنانکه دوره یک تا پنج سالگى در اطفال از نظر جسمى فوق العاده مهم است و رشدى سریع در آنها ایجاد مى شود، همین دوران نیز در شکل گیرى روحیات او بسیار مؤ ثر است . فرزند شما گرچه به ظاهر از نظر عقلى نمى فهمد، اما اخلاق و آداب خانواده به شدت در او تاءثیر مى کند، و بطور ناخودآگاه ، روحیات او را شکل مى دهد، او با اخلاق خانواده بار مى آید، گرچه خود نیز نداند.
مراعات شخصیت او را بکنید، هرگز تحقیرش نکنید، او را به مفاسد اخلاقى مبتلا نکنید، ارزش را در درون روح او عملا قرار دهید، یعنى شما و پدر و مادر عزیز، خودتان مراعات اخلاق را بکنید، خوب با هم صحبت کنید، حرص و طمع ، حسد و عصبانیت ، نداشته باشید.